De Britse schrijver Ian McEwan (Aldershot, 1948) is tijdens zijn carri??re uitgegroeid tot een van de meest interessante en bekende schrijvers ter wereld. Zijn werk won talloze prestigieuze literaire prijzen, waaronder de Man Booker Prize voor Amsterdam (1998). De auteur werd al snel bij een groot en internationaal publiek geliefd. Met Enduring Love (1997; vertaald als Ziek van liefde) en zijn meesterwerk Atonement (2001; vertaald als Boetekleed) bevestigde hij zijn reputatie als een van de belangrijkste levende auteurs. Zijn faam werd nog groter met de verfilmingen van beide boeken (Enduring Love door Roger Michell in 2004; Atonement door Joe Wright in 2007), maar ook het constante straatrumoer en het protest dat zijn werk oproept ??? van zijn interesse in de harde wetenschap en zijn conservatieve houding ten opzichte van de oorlog in Irak tot zijn sadistische manipulatie van de lezer en zijn claim dat goede kunst uiteindelijk nutteloos is en alleen mooi moet zijn ???, blijven de gemoederen beroeren.

???Kruising???, het korte verhaal dat u hierna te lezen krijgt, is nooit eerder in het Nederlands vertaald, of gebundeld in het Engels verschenen. Het is een oerverhaal dat behoort tot het vroege, experimentele werk van McEwan, een periode die loopt van midden jaren 1970 tot begin jaren 1980, toen hij The Comfort of Strangers (1981; vertaald als De troost van vreemden) publiceerde. Het was een tijd waarin hij choquerende verhalen schreef over incest, pedofilie, pornografie, castratie en moord, wat hem de bijnaam ???Ian Macabre??? opleverde. Deze duistere onderwerpen moeten worden begrepen binnen de context en als afspiegeling van een identiteitscrisis die Groot-Brittanni?? tijdens de postimperiale periode op allerlei vlakken in haar greep hield. Ook worstelde de jonge McEwan met wat hij toen ervaarde als de gelimiteerdheid van de literatuur als kunstvorm: hij had moeite met de begrensde mogelijkheden om via tekst de wereld weer te geven en te aanvaarden ??? en al snel week hij uit naar de filmwereld.
       ???Kruising??? is zowel in de vorm als in de inhoud een experimenteel verhaal, een oefening in techniek. In fragmenten volgen we vier verschillende karakters: de kantoorklerk Blygh die sandwiches haalt; de dame uit de middenklasse, mevrouw Radcliffe, wier Morris Minor niet wil starten; een jongetje, John Fisher, dat speelt met een zelfgebouwde kar; en een naamloze verteller die verhaalt hoe hij ongewild bij de moord op een man betrokken raakt. Onbewust zijn ze alle vier onderdeel van een groter verband dat de lezer tot een compleet verhaal bijeen moet zien te puzzelen. Wat ???Kruising??? zeer goed weet te vatten is de simultane aard van de moderne werkelijkheidservaring ??? de ???gelijktijdigheid??? der dingen, en ook de begrensdheid van onze kennis om te wereld te vatten en te beschrijven. Zoals de verteller zegt: ???Dit alles gebeurde sneller dan ik het kan vertellen???. De onmogelijkheid om de werkelijkheidservaring volledig te doorgronden wordt gedramatiseerd door het schijnbaar eenvoudige van het alledaagse leven als ongrijpbaar en onkenbaar ten tonele te voeren. Alhoewel er voor de personages, onbewust opgesloten in hun eigen wereldje, geen betekenisvol geheel ontstaat, schept de lezer w??l die totaliteit, waarmee de chaos weer wordt geordend en de idee van de maatschappij als collectief wordt hersteld.
       Voorts bevat ???Kruising??? een duidelijke maatschappijkritiek op de door de kapitalistische democratie voortgebrachte geestloze en gevoelloze desinteresse die zich hier manifesteert in een gewelddadige, ???zinloze??? moord van het onbewuste collectief op een ???onschuldige??? omstander. De titel heeft een latente seksuele lading. De winkelstraat fungeert als plek waar Eros wordt losgelaten in de kolkende mensenmassa. Die on(der)bewust uitzwermende seksualiteit uit zich in een eruptie van geweld van de massa die niet zozeer ???zinloos??? is, maar gelezen moet worden als een teken dat, in een postreligieuze context, het onzalige geloof in het consumeren leidt naar geweld en een perverse onvrede en spirituele onbevredigdheid uitdrukt. De titel zinspeelt ook op een dubbele kruisiging: de vermoorde man als judas van het kapitalisme (ook na zijn dood vallen de munten uit zijn handen), en het kapitalisme zelf dat aan het kruis van de winkelstraat genageld wordt.

In zijn vroege werken greep McEwan terug op radicale experimenten en de esthetiek van de hypercanonieke modernisten. Franz Kafka is belangrijk voor de vorming van de vroege McEwan, en hier treffen we in een andere gedaante de kantoorklerk Josef K. aan, die tevergeefs probeert uit te zoeken wat er precies is gebeurd, en waar hij precies schuldig aan is. Ook de invloed van Samuel Beckett is duidelijk voelbaar in de existenti??le vragen en de schijnbare afwezigheid van betekenisgeving die dit verhaal oproept, maar tevens in een karakter als ???de eenzame, asgrijze man, meneer Ball???. Voorts treffen we referenties aan naar het werk van James Joyce (de naam Molly, de vernietiging van interpunctie alsook de interesse in het alledaagse komen uit Ulysses (1922)) en Virginia Woolf (de schaduw die over het bureau van Blygh valt, komt uit To the Lighthouse (1927), en het bereiken van de kruising herinnert ons aan de vuurtoren uit deze roman). McEwan geeft de techniek van de stream of consciousness die bij deze modernisten in trek was een verdere draai door in schijnbaar oneindige zinnen het intersubjectieve te vangen. In plaats van het individu centraal te stellen door ons op te sluiten in het bewustzijn van de aparte personages fladderen we van de binnenwereld naar de buitenwereld in een poging de literaire verbeelding, in navolging van T.S. Eliot, te ontpersoonlijken. Zoals de verteller zegt poogt hij buiten zichzelf te treden ???als een andere persoon en toch mezelf???.
       Anderzijds is McEwan ge??nteresseerd in het latere modernisme van de nouveau roman van Alain Robbe-Grillet en Nathalie Sarraute, een romanexperiment dat plaatsvond in het Frankrijk van de late jaren 1950 en de vroege jaren 1960. ???Kruising??? heeft ook de drang om objecten en gebeurtenissen op onuitstaanbaar krampachtige wijze tot in de miniemste details te beschrijven, om de werkelijkheid te vangen in en als een serie momentopnames, wat resulteert in de neiging de ervaring dood te branden, in plaats van haar tot leven wekken. Niet alleen worden traditionele causale en chronologische verbanden betwijfeld, maar ook de mogelijkheid van de rationele taal om betekenis te geven wordt in vraag gesteld. Dit is de eerder genoemde crisis die McEwan voor de literatuur deed vluchten. Rationele taal is een grof net dat in plaats van de werkelijkheidservaring te vangen haar juist door de mazen laat glippen.
       Een tekst die belangrijk is voor de vorming van McEwans engagement met het feminisme is Muriel Sparks The Driver???s Seat (1970; vertaald als De plaats achter het stuur), dat beschrijft hoe een vrouw haar eigen moord ensceneert om zo macht over haar leven en seksualiteit te herwinnen. We horen echo???s van deze tekst wanneer mevrouw Radcliffe uiteindelijk toch ???in de bestuurdersstoel??? komt te zitten, maar weinig macht over de situatie heeft herwonnen. McEwans hergebruik van Spark als literaire en filosofische inspiratiebron is belangrijk omdat de roman deterministische spelletjes speelt en het detectivegenre op zijn kop zet. Ook bij McEwan is de conclusie dat het in de moderne, steeds complexere wereld moeilijk te bepalen is waar een oorzaak precies begint en eindigt, wat ernstige gevolgen heeft voor de autonomie van het individu en voor diens verantwoordelijkheid voor de wereld.

Ondanks de opzettelijke moeilijkheidsgraad van deze ???wervelende zwerm met een veelvoud aan bedoelingen??? herkennen we al de latere en meer toegankelijke McEwan. De hypergedetailleerde beschrijvingen vormen een vingeroefening voor de filmische technieken die zouden leiden naar de befaamde luchtballonsc??ne aan het begin van Enduring Love, maar ook naar de gedetailleerde observaties van Henry Perownes bewustzijn in Saturday (2005; vertaald als Zaterdag), dat lange beschrijvingen van hersenoperaties en een squashpartij bevat. Wat het vroege verhaal ???Kruising??? uiteindelijk aantoont is hoe hecht en organisch het schrijverschap van McEwan is qua techniek en thematiek: in dit verhaal zien we alle obsessies en beelden die we later zullen tegenkomen, zoals de luchtballon uit Enduring Love, Briony???s zoektocht naar boetedoening in Atonement, de viswinkel uit Saturday, de zwarte honden van Black Dogs (1992; vertaald als Zwarte honden) en de focus op het grind in On Chesil Beach (2007; vertaald als Aan Chesil Beach). ???Kruising??? toont wat McEwan in de dop is, of liever, zou worden: een, in Radcliffes woorden, ???nauwgezette schrijver die zich geen vergissingen veroorlooft???.