Het maken en genieten van kunst heeft voor mij altijd in het teken gestaan van een uitwisseling van idee??n. Daarmee bedoel ik niet hetzelfde als ???communicatie???, zoals dat woord vaak door kunstenaars wordt gebruikt die menen ???met hun publiek te communiceren???. Niet zelden zijn die kunstenaars meer ge??nteresseerd in hun populariteit dan in het luisteren naar wat dit publiek zelf terug te zeggen heeft. Voor mij is een kunstwerk veeleer een idee dat met mij gedeeld wordt en waarop ik kan reageren met een nieuw idee. Omgekeerd is het voor mij niet het grootste compliment als iemand een compositie of een gedicht van mijn hand mooi vindt, maar als het voor iemand de aanleiding is geweest tot een inzicht of zelfs een nieuw, eigen idee. Natuurlijk is gewaardeerd worden plezierig, maar beter is het om een antwoord te krijgen, om te ervaren dat het werk deel is van een grotere conversatie, tussen kunstwerken, tussen mensen, tussen mensen en kunstwerken.

Daarom is voor mij de sociale context waarin een kunstwerk ontstaat en functioneert, of die waarin ik als kunstenaar opereer, altijd zeer belangrijk geweest. Het belangrijkste in die sociale contexten is niet een of ander streven naar consensus. Het belangrijkste is de uitwisseling van observaties, impressies, gevoelens en gedachten zelf. De mogelijkheid om, geconfronteerd met hoe een ander zich over kunst en betekenis uitspreekt, zelf te veranderen. Meer te gaan zien. Meer te gaan begrijpen, ook van wat je zelf doet.

Bij verschillende fasen van mijn leven horen verschillende van zulke sociale contexten. En bij elke context valt weer op een andere manier voor mij iets te leren. Toen ik nog compositiestudent was aan het conservatorium van Den Haag waren de conversaties tijdens de individuele lessen met mijn compositiedocenten van belang. Belangrijker nog waren de groepsdiscussies. En het belangrijkst de informele discussies met mijn medestudenten en andere jonge componisten, met wie ik concertreeksen organiseerde of gewoon sprak over alles wat ons bezighield.

Halverwege mijn studententijd begon ik ook via het internet tot uitwisseling met anderen te komen. Eerst via nieuwsgroepen, in de loop van het afgelopen decennium steeds meer via weblogs en nu ook vaak via sites als Facebook. Die vormen van conversatie hebben de neiging om de context van de kunst enorm te verbreden. Ik kwam bijvoorbeeld in aanraking met Amerikaanse componisten. Anders dan de componisten die ik aan het conservatorium leerde kennen en die uit alle landen naar Den Haag waren getrokken, namen zij niet de gebeurtenissen in het Nederlandse muziekleven als belangrijke maatstaf voor hun werk. Voor hen gold een totaal andere traditie, met andere culturele waarden en een andere manier van hun beroep uitoefenen, zowel in formele als in politieke of economische zin. Ik leerde academische twaalftoonscomponisten kennen en neoromantici, maar ook mensen met een meer experimentele inslag ??? velerlei tendensen die in Nederland op dat moment niet echt aan de oppervlakte lagen. Ik discussieerde met conservatieven, met radicalen en met ???libertarians??? over zaken als staatsondersteuning voor de kunst of over zelfpromotie, of over organisatie, op manieren die in Nederland eenvoudigweg niet voorkwamen.

Tegelijk kwam ik na mijn studietijd ook steeds meer in aanraking met groepen en circuits die juist een meer specifieke context voor de kunst vormden, zoals de componistengroep Wandelweiser. Dit is een internationaal netwerk van componisten en musici die voor een heel subtiele esthetiek en een zeer eigenzinnige benadering van het muziekleven staan. Zulke netwerken zijn niet zozeer geslotener, als wel meer gefocust. Met als gevolg dat gesprekken over muziek binnen die omgeving sneller op een precies niveau terechtkomen, omdat over bepaalde basisuitgangspunten, die in de bredere buitenwereld als heel controversieel zouden gelden, geen strijd moet worden gevoerd.

Ook voor deze meer specifieke netwerken geldt dat de nieuwe media een belangrijke katalysator zijn voor de mogelijkheid van uitwisseling. Dat op het internet een ???bredere??? context en een ???meer specifieke??? context tegelijk kunnen bestaan en elkaar zelfs kunnen doorkruisen, is iets wat me zeer boeit. Zoals op de momenten dat Facebookvrienden die ik uit ????n context ken zich gaan mengen in een discussie die uit een heel andere context voortkomt.

De enorme vermenigvuldiging van kanalen waarlangs de artistieke conversaties gevoerd kunnen worden heeft het artistieke landschap zeker veranderd. Een belangrijk effect is dat het publieke debat over kunst steeds minder centraal wordt gevoerd, wat een sterk centrifugale werking heeft. Dit heeft gevolgen voor de manier waarop een artistieke beweging zich moet manifesteren. Het oude avant-gardemodel, waarin een groep het publieke centrum probeert te veroveren, lijkt steeds minder relevant te worden. Het veroveren van het centrum middels strategie??n gericht op het epateren van een breed publiek is nu meer iets voor de reclame dan voor een kunstleven waarin de uitwisseling van idee??n hoog aangeschreven staat.

Bekend zijn de vele jammerklachten van hen die cultureel conservatief zijn ingesteld over het verlies van eerbiedwaardige instituten waarmee dit proces gepaard gaat. Canon, traditie en de autoriteit waarmee wetenschappers, politici, journalisten konden spreken: allemaal lijken ze verzwakt ten gunste van een versplinterde cultuur. En van die cultuur is het niet zeker of die kan beschikken over het organisatorische vermogen en de kracht om weerstand te bieden aan de verwoestende werking van het kapitalisme, waarvan de grote spelers juist gebaat zijn bij de atomisering (???individualisering???) van de mensen die zij nodig hebben als werknemer en als consument.

Maar er is een andere manier om dit proces te lezen. De vermenigvuldiging van de netwerken waarbinnen culturele conversatie plaatsvindt, expliciteert iets belangrijks over het menselijke vermogen tot die culturele conversatie zelf. Namelijk dat zij zich niet hoeft te onderwerpen aan ????n format. Elk netwerk en elk medium geeft steeds andere mogelijkheden om het converseren vorm te geven. De vele kanalen zijn experimentele situaties waarin wij manieren om ons te organiseren kunnen uittesten. In plaats van te treuren om het verlies van een sterke, centrale cultuur die ons de stevigheid zou kunnen verlenen om aan de verwoestingen van het kapitaal weerstand te bieden, zouden we moeten proberen erachter te komen wat voor macht het is die elk van onze versnipperde netwerken ons te bieden heeft. We moeten op zoek naar specifieke stevigheden.


Lees meer in De wederkerigheid van woorden.