??? En gij, mijn beste, oordeelt gij er anders over?
       ??? Laat dat, zei ik. Laten we voor het moment nog niet onderzoeken wat ik erover denk, maar
       wat gij nu op dit ogenblik zegt.
       Plato, Charmides

Diogenes van Sinope doolde op klaarlichte dag met een lantaarn over de drukbezochte marktplaats. Het lukte hem niet in de massa een mens te vinden. Even moeilijk is het in de niet-aflatende woordenstroom die ons als spreeuwengekwetter altijd, overal, en nu meer dan ooit omspoelt, het eilandje te vinden waarop een gesprek gevoerd wordt.
       Een belangrijke eigenschap waarin de mens zich van de dieren onderscheidt, zou het vermogen te spreken zijn en de complexiteit van de sociale structuren waarin mensen samenleven en met elkaar communiceren. Toch ontstijgt het menselijke gepraat zelden het niveau van voornoemd gekwetter.
       Gepraat leidt niet vanzelf tot een gesprek. Als mensen met elkaar praten, lijkt het vaak niet zozeer te gaan om wat er gezegd wordt, maar is het veeleer de bedoeling elkaar gerust te stellen, elkaar duidelijk te maken dat je ongevaarlijk bent. Dat soort praten zou heel goed kunnen worden vervangen door elkaar te besnuffelen en instemmend te grommen, waarbij men er wel op let dat men zijn tanden niet laat zien. Welke woorden we precies gebruiken, doet dan feitelijk niet ter zake.
       Het lijkt zelfs een ongeschreven regel ??? de enige waaraan het gepraat zich lijkt te onderwerpen ??? dat het niet wezenlijk ergens over mag gaan. Zich ergens krachtig over uitspreken lijkt te worden ervaren als een vorm van geestelijke intimidatie. Vraagtekens plaatsen bij de geldigheid van gevestigde idee??n wordt opgevat als een merkwaardig soort ongemanierdheid. Het gemoedelijke gebabbel mag onder geen beding worden verstoord door enige vorm van uitdrukkelijkheid. ???You keep up this babblement to show your mind has no sinister concentration???, schrijft H.G. Wells in ???Of Conversation???.
       Afgezien van dit stilzwijgende taboe op controverse lijkt het alledaagse gepraat niet te worden geleid door enige structuur. Mensen praten door elkaar heen, ze praten breedvoerig en onzorgvuldig over dingen die hen nauwelijks aan het hart gaan, ze luisteren niet naar wat de ander zegt en vragen zich niet af of ze wat de ander zegt werkelijk begrijpen, ze bekommeren zich niet om hun woordkeus of de belangstelling van hun gesprekspartner. Praten lijkt dan niet veel meer dan het voortbrengen van geluiden om de stilte te verdrijven.
       Het is betreurenswaardig dat een uniek menselijk vermogen, dat zo rijk is aan latente mogelijkheden, in de regel enkel voor zulke simpele doeleinden wordt gebruikt. Want het is een zeldzaamheid dat het voeren van een gesprek als een kunst wordt beoefend.

De regelen der kunst
Als je daadwerkelijk een gesprek wilt voeren, is het vooral belangrijk om dat welbewust te willen. Het heeft meer te maken met willen dan met kunnen. Het is belangrijker dat de deelnemers aan een gesprek zich betrokken voelen bij het onderwerp, dan dat zij er interessante dingen over kunnen debiteren. Niet het intellectuele kaliber van de deelnemers is van het grootste belang, maar de mate waarin zij bereid zijn zich te houden aan bepaalde afspraken en omgangsvormen die ten dienste staan van het gesprek. Wel strekt een fijnzinnige, zelfkritische geest tot aanbeveling, en de bereidheid de eigen overtuigingen en opvattingen steeds opnieuw tegen het licht te houden.
       Om het voeren van een gesprek als kunst te beoefenen lijkt een zekere mate van vormdwang gewenst, een aantal regels en afspraken waaraan de deelnemers zich houden. De vele essays die in de zeventiende en achttiende eeuw on conversation zijn geschreven, onderschrijven het belang van regels. Thomas de Quincey spreekt van ???a system of forbearances??? en Jonathan Swift schrijft: ???In conversation, we are to avoid a multitude of errors???, waarbij hij benadrukt dat dit binnen ieders bereik ligt, al vergt het oefening.


Lees meer in De wederkerigheid van woorden.