Op deze pagina's is het archief van DW B terug te vinden. Voor de actuele website ga naar: http://www.dwb.be

To be, or not to be

Verschenen in: Shakespeare in America
Auteur: Johan Reyniers

Je hoeft niet vertrouwd te zijn met de western om het iconische beeld te kennen van Henry Fonda die op de veranda van het sheriff???s office, met zijn voeten tegen een steunbalk aanleunend, op een stoel balanceert.
       De sc??ne komt uit My Darling Clementine van John Ford. Deze film uit 1946 is een fictionalisering en romantisering van de ??? historische ??? gebeurtenissen rond Wyatt Earp en Doc Holliday die leidden tot de bekende schietpartij bij de O.K. Corral in Tombstone in 1881.
       My Darling Clementine is om nog een pak andere redenen gedenkwaardig. E??n daarvan is, jawel, een Shakespearesc??ne. Er zijn films waarin de aanwezigheid van Shakespeare minder verbazing zou oproepen. En toch ???



Staand op een tafel in de saloon en begeleid door een pianist declameert Mr. Thorndyke, een rondreizende acteur, de monoloog ???To be, or not be??? uit Hamlet. Als hij daarbij door enkele ruwe kerels wordt onderbroken, verzoekt Doc Holliday (gespeeld door Victor Mature) hem om verder te gaan. Dat doet hij ook, maar op een bepaald moment vraagt hij Holliday om het van hem over te nemen. Wat ook gebeurt. Marshal Wyatt Earp (Henry Fonda) kijkt toe met een blik die verbazing ??n bewondering toont. Maar ook Holliday kan de monoloog niet afmaken: hij krijgt een hoestbui die hem naar zijn zakdoek doet grijpen, waarop hij de saloon verlaat.
       Als kind keek ik op de televisie naar elke western die voorbijkwam. (Er waren in de jaren 1970 nog geen video of dvd.) Niet dat ik mij er toen bewust van was, maar op die manier moet My Darling Clementine mijn allereerste kennismaking met het werk van de Bard uit Stratford-upon-Avon zijn geweest.

Wat doet de beroemdste theatermonoloog aller tijden in een western? Er zijn minstens twee verschillende interpretaties mogelijk. De ene betreft Shakespeare in het algemeen, de andere de monoloog zelf.
       In zowat elke western staat de overgang van barbarij naar beschaving centraal. De frontier is de plaats waar beide elkaar ontmoeten. Met Shakespeare doet de civilisatie haar intrede in de wildernis.
       Daarnaast is er Doc Holliday. Hij lijdt aan tbc (vandaar het hoesten) en wordt geconfronteerd met een liefde (Clementine) waarvan hij is weggelopen. Met de dood voor ogen (zijn hoogsteigen frontier) staat hij voor de keuze: wil hij zijn leven eindigen als een dronkenlap en gokker, of kiest hij de zijde van marshalThat is the question. Wyatt Earp en gaat hij mee het gevecht aan voor een betere wereld?
       In zijn essay laat Johan Thielemans zien hoe Shakespeare van meet af aan ??? dus vanaf de tijd van de kolonisten ??? een belangrijke rol heeft gespeeld in de Amerikaanse cultuur. Niet enkel in de hoge, maar ook in de lage cultuur.
       Met My Darling Clementine wordt dat laatste alvast twee keer bewezen. Ford laat de monoloog niet in een theater opzeggen, maar in een saloon, en het medium dat hij daarvoor gebruikt is film, een vorm van populaire cultuur bij uitstek.

Hoe staat Shakespeare er vandaag voor in Amerika? Hoe gaat de jongste generatie van Amerikaanse theatermakers met zijn erfenis om? Geen betere manier om dat te laten zien dan door enkele van die makers middels hun eigen werk zelf aan het woord te laten.
       Het is ????n ding om stukken van Shakespeare op te voeren of ze met het oog op een opvoering ingrijpend te bewerken. Iets heel anders is het om op basis van Shakespearestof een nieuw stuk te maken. Onlangs leverde dat twee zeer interessante producties op in het experimentele theatercircuit.
       Begin dit jaar ging van de Koreaans-Amerikaanse toneelschrijfster en theatermaakster Young Jean Lee in het New-Yorkse Soho Rep de voorstelling LEAR in premi??re. Het stuk is geen bewerking van King Lear maar wel een heel nieuw stuk, dat Shakespeares verhaal en personages als vertrekpunt heeft. Eerder werk van Young Jean Lee was de afgelopen jaren al te zien in het Kaaitheater en op het Kunstenfestivaldesarts.
       Het Nature Theater of Oklahoma is ook een groep uit New York. Met Oklahoma hebben ze niets te maken. De groepsnaam is de titel van een hoofdstuk uit de roman Amerika van Franz Kafka. Wat niet toevallig is, want Pavol Liska (die samen met Kelly Copper de leiding van de groep heeft) is van Tsjechische afkomst. Hun Romeo and Juliet was in 2008 in het Kaaitheater te zien. Ook hier krijgen we geen bewerking van Shakespeare, maar een volstrekt nieuw stuk dat op een hoogst originele manier het oorspronkelijke werk van Shakespeare als onderwerp heeft.

Op www.dwb.be zijn enkele fragmenten uit de voorstellingen te zien. Opvallend is hoe in de twee gevallen de makers zich bedienen van een doortrapt realisme in aankleding en scenografie. Bij Young Jean Lee zien we de acteurs in elizabethaanse kledij verschijnen tegen de achtergrond van een zwaar gedrapeerde kasteelzaal. Ook Romeo and Juliet wordt gespeeld in historiserende kledij; het sc??nebeeld is een trompe-l???oeil die er op het eerste gezicht uitziet als een klassieke theatervoorhang. Ik schreef daarnet ???doortrapt???, want dit realisme is maar schijn, en het is vooral de tekst die dat van meet af aan duidelijk maakt.
       Johan Thielemans spreekt van ???tegendraadse commentaren???, waarbij met Shakespeares teksten een ???spel van vertekening??? wordt gespeeld. ???Zo ontstaat een nieuwe tekst, in een ongemakkelijke dialoog met de canonieke bron.???
       Het werk van Young Jean Lee en Nature Theater of Oklahoma zegt ons niet alleen iets over hoe de jongste generatie van Amerikaanse theatermakers met het werk van Shakespeare omgaat. Hun teksten werken ook als een spiegel, want ze nodigen ons uit om na te denken over onze eigen omgang met Shakespeare.