Een van de meest miskende wetenschappers uit de geschiedenis van de mensheid is ongetwijfeld De Selby. Daarbij is alleen al veelzeggend dat de bezorger van de commentaren op zijn werk naamloos is moeten blijven. Bovendien zijn die commentaren wel verzameld, maar nooit in hun samenhang verschenen. En dan is er ook nog het pijnlijke feit dat De Selby???s voornaam ons wel altijd onbekend zal blijven. Nergens zijn afbeeldingen van zijn konterfeitsel voorhanden; zijn werken bevinden zich niet in een bibliotheek. Van zijn levensloop is nauwelijks iets overgeleverd. We weten niet eens of hij wel ooit werd geboren. De enige zekerheid die we hebben is: hij heeft in ieder geval geleefd toen er al filmkunst bestond.
       Het enige bewijs voor zijn bestaan vinden we in de roman The Third Policeman van Flann O???Brien. En dat boek had bijna hetzelfde lot ondergaan als de geniale wetenschapper. De negenentwintigjarige O???Brien voltooide het in 1940, na de publicatie van zijn uitzinnige debuut At Swim-Two-Birds (in het Nederlands door Bob den Uyl vertaald onder de titel Tegengif). Omdat het eerste boek uitermate slecht had verkocht en de tweede roman minstens zo fantastisch van opzet was als zijn voorganger, bleek het vinden van een uitgever onmogelijk. Als romancier trok Flann O???Brien vanaf dat moment de teugels aan: nergens meer ondernam zijn proza dezelfde gewaagde formele en inhoudelijke experimenten als in zijn twee jeugdwerken. Alleen als columnist voor The Irish Times zou hij nog tot grote hoogte reiken. Wat Flann O???Brien, geboren als Brian O???Nolan, daar jarenlang onder de naam Myles na gCopaleen (Myles van de Paardjes) publiceerde, vormt een schitterende warwinkel van ironische taalvaardigheid, idiote theorie??n en bizarre helden, die een van zijn hoogtepunten vindt in de wederwaardigheden van het duo Keats en Chapman, waarbij Keats niemand minder dan de fameuze dichter zelf is.
       Ook al niet te versmaden zijn de stukken die later werden verzameld onder de kop ???Research Bureau???. Daarin stuiten we bijvoorbeeld op de ???Valetudinarian???s Vademecum???: een als stopwatch voor hondenraces vermomde thermometer die 200 keer per dag je temperatuur meet. Ook stelt het Research Bureau voor straatlantaarns op rioleringsgas te laten branden. Myles bedenkt het levensgevaarlijke goedje ???Trink???: dat is drukinkt die dronken maakt, met alle gevolgen van dien uitgeprobeerd op reclameaffiches. En dan is er natuurlijk, handig voor nu, de neptelefoon. Vele mensen schaffen zich alleen een telefoon aan, omdat zo???n ding de indruk van een druk sociaal leven wekt. Nu, de neptelefoon gaat op gezette tijden over zonder dat er iemand aan de lijn is. Zo kun je in het gezelschap van gasten de meest indrukwekkende gesprekken voeren. En dan is er natuurlijk de hoed met daarin een springveer, zodat de dakpannen die bij storm nog wel eens losschieten meteen weer de ruimte in worden geslingerd: ook handig in tijden van klimaatverandering.
       Het is duidelijk: Flann O???Brien had de wetenschap op de meest visionaire wijze in de vingers. Toch kon zelfs het Myles na gCopaleen Central Research Bureau niet bijdragen aan de alzijdige openbaarmaking van het wilde denken van De Selby. Pas in 1967, een jaar na O???Briens dood, een jaar dus ook na het einde van het Research Bureau, mocht The Third Policeman eindelijk verschijnen. De tijden waren, zoals dat gaat, veranderd: het boek werd prompt erkend als een meesterwerk. Tegelijkertijd kan ik mij niet aan het vermoeden onttrekken dat Flann O???Brien ooit met onvoorzien overgewicht in dezelfde lift was gestapt waar hij kort tevoren nog zonder problemen gebruik van had gemaakt.


Lees meer in In de kruipruimte van de literatuur