???Je stond daar, met je kapotgeschoten arm nog in een draagverband, je grijze helm nog op je hoofd, je borst vol kruisen, voor gezapige burgermannen om eindelijk je schooldiploma in de wacht te slepen. Omdat je een paar getallen niet wist luidde het decreet dat je er nog niet rijp voor was.??? Zo begint een roman, een spannende misschien, maar op een toon die al zo doorspekt is van verongelijktheid dat hij meteen vragen oproept. Het zal, vanwege de decoraties, wel gaan om een oorlogsveteraan, en dan een bijzonder jonge. En dat neerbuigend van ???burgermannen??? wordt gesproken suggereert dat het een jongen uit de arbeidersklasse betreft, waardoor een hedendaagse lezer, inmiddels gevangen in andere denkpatronen, onmiddellijk terugblikt naar een vorige eeuw. Hoe woedend wordt een en ander gezegd? Moet de lezer de evidente tegenstelling tussen onvolgroeide rijpheid en toch al goed genoeg zijn om dodelijke krijgshandelingen te verrichten, behalve zien ook daadwerkelijk voelen?

De openingszinnen die de bezwerende kracht van een icoon voor zich opeisen, vervolgen spectaculair en ondubbelzinnig: ???Ons antwoord was: revolutie!??? Je kunt vervolgens niet anders dan de woorden maatschappelijk duiden. Die opgelegde dwang om alles door een politieke bril te zien, tot en met het niet-slagen voor een eindexamen, wordt daarna versterkt door het toegevoegde jaartal: 1918, symbool voor een periode van omwenteling en revolutie. Je denkt aan Rusland, maar ???schooldiploma??? is een vertaling van Maturum, waardoor de plaats van de confrontatie en de maatschappelijke spanningen vastgelegd wordt. Het gaat om Duitsland, Duitsland aan de vooravond van de republiek van Weimar, van het zo roerige decennium waarin de Duitsers de verschrikkingen en nawee??n van de nederlaag (die toen metaforisch ???Versailles??? heette) verwerkten en omzetten in radicale keuzes. Ik heb de eerste woorden geciteerd van Michael. Ein deutsches Schicksal in Tagebuchbl??ttern, verschenen in 1929 bij de M??nchense uitgever Franz Eber Nachf. Het puntje op de ???i??? van Michael heeft op de zwarte kaft de vorm van het ijzeren kruis gekregen: opdat de toenmalige koper zich niet vergissen zou. Eber was de huisuitgever van de NSDAP, en Michael werd als bestseller (zeventien drukken) aldaar slechts overtroffen door een ander, op 18 juli 1925 verschenen boek dat de wederom verongelijkte ondertitel ???Eine Abrechnung??? draagt, maar pronter en parmantiger Mein Kampf werd gedoopt. De auteurs van beide boeken leerden elkaar in 1923 in M??nchen kennen waar Adolf Hitler (1889-1945) de zogenaamde Bierkellerputsch voorbereidde en de andere auteur in de greep van zijn idee??n raakte, of beter nog: hij herkende het een en ander in wat de leider van de nationaalsocialistische partij bewoog. Maar waar Hitler daadwerkelijk kon bogen op de genoemde militaire onderscheiding voor verdiensten in de voorbije wereldoorlog, moest de ander leven met een horrelvoet, de reden ook dat hij voor militaire dienst was afgekeurd. Joseph Goebbels (1897-1945) echter zou op talloze andere manieren vleugels krijgen, als meester van het woord en meester van de media, als propagandaminister van het Derde Rijk op wiens naam een flink aantal ???revolutionaire??? idee??n zouden komen te staan. Daarnaast had hij ook kunstzinnige ambities. Hij schreef zijn Michael op jonge leeftijd, in de jaren dat hij (in M??nchen en Heidelberg, begin jaren 1920) aan zijn promotie werkte. Daarvoor had hij een paar jaar doorgebracht op een jongensinternaat in Bleijerheide, het stadsdeel van het Nederlandse Kerkrade waar de Nieuwstraat ligt, de weg die ongemerkt de Duitse grens overloopt. Zo klein is de wereld. Tot de ???revolutionaire??? zaken die Goebbels in de krochten van zijn geest zou bedenken, behoren de Kristallnacht en de demagogische oproep alles te gooien op de totale Krieg, op een moment dat die eigenlijk al verloren was.


Lees meer in Diclit