Harvard, 23 november 2027

Geachte dames en heren,
Beste Koos,

Vandaag valt mij een bijzondere eer te beurt. Nadat Koos Breukel ruim twaalf en een half jaar verbonden was aan onze universiteit als hoogleraar portretkunst, gaat hij morgen met welverdiend emeritaat. Wij zullen hem missen, vooral door zijn scherpe blik, zijn grote inzicht in de menselijke conditie en zijn feilloze analyses. De traditie schrijft voor dat ik, als rector magnificus, hem uitzwaai door u mee te nemen op een korte reis door zijn indrukwekkende oeuvre. Ik zal dit doen door twee portretten van zijn hand te bespreken, portretten die u aantreft in de syllabus.

De Eerste Wet van Breukel: mij

We beginnen met de Eerste Wet van Breukel: ieder mens is uniek en die uniciteit is, in al haar complexiteit, te vangen in een enkel beeld. Neem het portret van Robert Marchand, door een anonieme Kempische fotograaf geschoten. De laatste jaren ving Koos zijn collegereeksen steevast aan met de plenaire analyse van deze ene foto. Werken die iemand zich zodanig toe-eigent, worden vanzelf eigen. Ik beschouw deze foto dus als onderdeel van Koos??? oeuvre ??? de discussie bewaren we voor bij de borrel.

De opdracht voor de studenten was simpel: beschouw de foto nauwkeurig en schrijf daarna een korte fictietekst waarin je de obsessie van de geportretteerde vangt in ????n handeling. De handeling moet de perfecte pars pro toto zijn waaruit je op elegante wijze de obsederende metafoor van Marchands leven kunt afleiden. Was deze man een verzamelaar, dan kon je hem in een verhaal zijn postzegels laten rangschikken op kleur, land of waarde. Zag je in hem een wandelaar, dan liet je hem op zondag met een oude filosoof langs het kanaal lopen.

In zijn eerste jaren gunde hij zijn studenten de volle vrijheid om hun ideale paleisje te bouwen met de stenen die de foto aanreikte. Ze mochten die als uitgangpunt nemen voor een vrijblijvend spel waarin meerduidigheid centraal stond en Marchand tot koning, gids, postbode of onafhankelijk onderzoeker gebombardeerd werd. De verhouding tussen de foto en de beschrijving was soms zoek maar dit amuseerde Koos: hij definieerde ???portretrecht??? als het recht van de kijker om terug te gaan naar de etymologie van ???portret??? (pro [v????r] + trahere [trekken]) en zelf betekenis tevoorschijn te halen.

Later werd hij strenger, wees op rol van de beschouwer, dwong zijn studenten om de foto niet als een verbeelde tekst te beschouwen maar hem te zien als onderdeel van een dynamische context die verandert door de manier waarop je ernaar kijkt en erover schrijft. Schrijven over een foto schept verantwoordelijkheid: durf ik me dit beeld toe te eigenen en zo ja, wat zijn daar dan de ideologische consequenties van? Wil ik Marchand zien als een ironicus, iemand die de zaken niet al te serieus neemt ??? waardoor jij dat ook niet hoeft te doen ??? of zie ik in zijn fronsende portret juist een moralist, iemand die ernstiger is dan hij durft te laten zien maar ook weet dat je met ernst alleen niemand verleidt?

Koos neeg steeds meer naar die laatste interpretatie en besloot uiteindelijk dat Marchand ??? van wie we nog altijd niet weten of hij een royalist of een republikein, een socialist of een liberaal is ??? een schrijver moest zijn. Zijn obsederende handeling was dan het schrijven zelf: het gelijktijdig zichtbaar en onzichtbaar maken, het openbaren van een visie in literatuur.

Het vervolg van deze tekst lees je in de papieren versie van DW B 2015 2.